Εμίρ Κουστουρίτσα: «Η ελευθερία μου έχει μεγάλο τίμημα – δεν μετριέται από το πόσοι βλέπουν τις ταινίες μου»

Ο Εμίρ Κουστουρίτσα δεν πέρασε απαρατήρητος στο Φεστιβάλ Χανίων. Προκάλεσε έντονες συζητήσεις και ποικίλες αντιδράσεις με τις δηλώσεις του, που συνδύαζαν πάθος και ξεκάθαρη προσωπική θέση για τον κόσμο σήμερα. Ένας από τους πιο εμβληματικούς δημιουργούς του ευρωπαϊκού σινεμά, εμφανίστηκε μπροστά μας το απόγευμα της Κυριακής 19 Οκτωβρίου, στο πλαίσιο του 13ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων, χαλαρός αλλά και προκλητικός. Δεν περιορίστηκε σε γενικόλογες κουβέντες· μίλησε για την τέχνη, τον πολιτισμό, τη Ρωσία και την «woke» εποχή με τρόπο που σε έβαζε πολλές φορές απέναντί του.

Απαντώντας στις ερωτήσεις του διευθυντή του φεστιβάλ, Ματθαίου Φραντζεσκάκη, αρχικά, και αργότερα σε αυτές των καλεσμένων δημοσιογράφων, ξεδίπλωσε τη δική του κοσμοθεωρία: η τέχνη δεν χωράει εκπτώσεις, η ελευθερία είναι η πρώτη ανάγκη του ανθρώπου, οι παραδόσεις δεν είναι απλά μνημεία του παρελθόντος και ο καλλιτέχνης δεν είναι υποχρεωμένος να ακολουθεί τα «ρεύματα» της εποχής. Οι αναφορές του στη Ρωσία, στον ορθόδοξο πολιτισμό, στην «δαιμόνια woke» ατζέντα και στη διατήρηση ενός κόσμου που σέβεται τις ρίζες του δεν ήταν τυχαίες. Είναι γνωστές οι θέσεις του και κυρίως ο κάθετος τρόπος με τον οποίο τις υπερασπίζεται. Μιάμιση ώρα μετά, και η συζήτηση στα «πηγαδάκια» πήρε την αναμενομένη κατεύθυνση. Πώς διαχωρίζεται το έργο από τον καλλιτέχνη; Πόση αναγκαιότητα και ψυχραιμία μπορεί να κρύβει η τάση του «canceling» απέναντι σε ένα έργο που έχει ήδη αποδείξει την αξία του μέσα στο χρόνο και, παραδόξως, στέκεται αγέρωχα, ανεξάρτητα από τις προσωπικές πεποιθήσεις του δημιουργού του;

Το ερώτημα που παραμένει για το κοινό είναι βαθύτερο: μπορεί η τέχνη να ξεχωρίζει από τον δημιουργό της όταν οι ιδέες του προκαλούν και διχάζουν; Ή μήπως η αξία του έργου τελικά κρίνεται όχι μόνο από την αισθητική του δύναμη, αλλά και από την ικανότητά του να προκαλεί σκέψη, ακόμα κι αν ο δημιουργός στέκεται σε θέσεις που πολλές φορές μοιάζουν ακατανόητες ή δυσάρεστες;

Η τιμητική εκδήλωση προς τιμήν του θα πραγματοποιηθεί το βράδυ της Τρίτης 20 Οκτωβρίου, στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων, με συζήτηση επί σκηνής και προβολή της αξέχαστης του ταινίας «Ο καιρός των Τσιγγάνων».

Στο χάος της απομαγνητοφώνησης, πολλά αποσπάσματα ξεχώρισαν και αναδείχθηκαν με τον δικό τους απρόβλεπτο τρόπο:

• Είμαι πολύ ευχαριστημένος που βρίσκομαι στην Ελλάδα. Είμαι εθισμένος με αυτή τη χώρα, κυρίως για το περιεχόμενο που ενσωματώνεται στον ελληνικό πολιτισμό. Ιδίως για τα πολιτικά ζητήματα που έχουν να κάνουν με τις αναταραχές που προέκυψαν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα. Η κουλτούρα, ο πολιτισμός, επικυριαρχεί.
• Ξεκινάμε από το γεγονός ότι αυτός ο τόπος έχει φιλοσόφους, επιστήμονες, ανθρώπους της πολιτικής – ανθρώπους που ξεκίνησαν τα πάντα πριν από 2.500 χρόνια εδώ, στην Ελλάδα. Προσπαθώ να ερμηνεύσω αυτά τα 2.500 χρόνια· δεν είναι και τόσα πολλά. Ο Άγιος Σάββας, ο προστάτης άγιος και ιδρυτής της Σερβίας, απέχει μόλις επτά «ζωές» από μένα. Ξεκίνησε τον 13ο αιώνα – άρα τι είναι τα 2.500 χρόνια; Επτά φορές η ζωή μου, τίποτα. Δημιουργούμε περιβάλλοντα και συμβάλλουμε στην καταξίωση των ανθρώπινων αξιών.
• Οι εξωτερικοί παράγοντες έχουν δημιουργήσει αυτές τις αναταραχές στα Βαλκάνια. Η πολιτική σκηνή τους έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με τη δική σας. Εναλλάσσονται η Αριστερά και η Δεξιά, όπως συμβαίνει και στην Ελλάδα. Όταν θέλουμε να φέρουμε δραματικές αλλαγές, έρχεται στο προσκήνιο η Αριστερά. Και όταν θέλουμε να σταθεροποιήσουμε και να κεφαλαιοποιήσουμε τις αξίες μας, έρχεται η Δεξιά.
• Αυτή είναι η δουλειά μου: μέσα από το σινεμά να δίνω μια άλλη ζωή και άλλα μηνύματα, σε σχέση με τα υπόλοιπα μέσα – τα οπτικοακουστικά ή τα ΜΜΕ. Πιστεύω στους πολιτισμούς που δεν έχουν αποικιοκρατικό χαρακτήρα και στηρίζω ανθρώπους που βλέπουν τον πολιτισμό ως δρόμο επιβίωσης.
• Σήμερα ο κόσμος είναι διχασμένος: ανάμεσα σε όσους υποστηρίζουν το κίνημα woke και σε όσους μένουν προσκολλημένοι στις παραδοσιακές αξίες. Εγώ ανήκω στους δεύτερους – σε αυτούς που υποστηρίζουν τις αξίες και τις ανθρώπινες αρετές που μας συνδέουν με το παρελθόν. Θα έλεγα ότι είμαι ένας συντηρητικός αριστερός. Δεν πιστεύω στην Αριστερά του State Department. Πιστεύω στη συμπόνια, στην αλληλεγγύη χωρίς ασφαλιστικές εταιρείες. Πιστεύω στη χριστιανική, ορθόδοξη βάση της ανθρώπινης ζωής. Και βρίσκομαι εδώ για να υπερασπιστώ αυτές τις αξίες.
• Έχω τη βαθιά πεποίθηση ότι η ελευθερία φέρνει ευτυχία. Είμαι εβδομήντα ετών και κάνω ό,τι θέλω στη ζωή μου. Ακόμα κι αν μου πρόσφεραν να γίνω επικεφαλής της μεγαλύτερης τράπεζας στον κόσμο, ή ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου, δεν θα το αντάλλασσα με τίποτα. Γιατί τώρα μπορώ να πάρω ένα γεύμα στο Κολωνάκι χωρίς ασφάλεια, να λέω «γεια» στους ανθρώπους που γνωρίζουν το έργο μου, να πηγαίνω όπου θέλω – ή και να μη θέλω να πάω πουθενά. Μέχρι τώρα, τα καταφέρνω καλά.

• Χρησιμοποιώ αντιφατικούς, έντονους χαρακτήρες. Αυτό το έμαθα από τον Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι. Διαβάζοντας τα έργα του, κατάλαβα ότι δεν πρέπει να είμαστε μονολιθικά κριτικοί· πρέπει να κατανοούμε, να αγαπάμε τους χαρακτήρες που δημιουργούμε.
• Το σύγχρονο σινεμά, δυστυχώς, έχει χάσει αυτή τo βάθος. Λειτουργεί με ένα φτηνό και επιφανειακό σύστημα αξιών, με μια απλοϊκή διάκριση ανάμεσα στο καλό και το κακό. Προσπαθεί να δημιουργήσει εντύπωση, να παράγει θέαμα. Αλλά δεν αγγίζει τις υπαρξιακές αγωνίες του ανθρώπου – ποτέ δεν το έκανε πραγματικά το Χόλιγουντ.
• Όταν ήθελαν να με προσβάλουν οι Αμερικανοί συνάδελφοί μου, έλεγαν: «Α, αυτός είναι Ευρωπαίος δημιουργός». Για μένα όμως αυτή είναι τιμή. Γιατί αν είμαι στην ίδια πλευρά με τον Φελίνι, τον Αντονιόνι, τον Βισκόντι ή τον Ταρκόφσκι, τότε ας με πουν Ευρωπαίο δημιουργό όσες φορές θέλουν.
• Οι ταινίες μου έχουν μουσικό χαρακτήρα – μερικές φτάνουν να γίνουν σχεδόν μιούζικαλ. Πιστεύω ότι ο κινηματογράφος είναι πιο κοντά στη μουσική απ’ ό,τι στο δράμα. Η κλασική μουσική επηρέασε το rock’n’roll· από ένα κομμάτι του Τσαϊκόφσκι μπορείς να βρεις το 80% των συγχορδιών της ροκ. Το ίδιο και στο σινεμά: η ρυθμική ακολουθία είναι το μυστικό της κινηματογραφικής μαγείας.
• Η μουσική είναι χαρά. Αλλά το σινεμά – η δημιουργία του – είναι σχεδόν σαν αυτοκτονία. Για να γεννηθεί μια ταινία, πρέπει να φτάσεις στα όριά σου. Αν δεν βγάλεις τα σωθικά σου, δεν θα κάνεις ποτέ κάτι αληθινό.
• Έχω κάνει δύο ντοκιμαντέρ — ένα για τον Ντιέγκο Μαραντόνα κι ένα για τον πρώην πρόεδρο της Ουρουγουάης, που θεωρώ την πιο σπουδαία προσωπικότητα που έχω γνωρίσει. Τέσσερα χρόνια συναντιόμασταν τακτικά. Τον ρώτησα αν πιστεύει στον Θεό. Μου είπε: «Είμαι κοντά». Τον ρώτησα ποιο φιλοσοφικό ρεύμα ακολουθεί. Μου είπε: «Τους Στωικούς». Ο Ζήνωνας, ο θεμελιωτής τους, έθεσε ως στόχο της ανθρώπινης ζωής την αρετή. Και αυτός ο άνθρωπος την πραγμάτωσε: πήρε από τους πλούσιους για να δώσει στους φτωχούς, φυλακίστηκε δεκατέσσερα χρόνια και επέστρεψε ως ο πιο αγαπητός πρόεδρος του κόσμου.
• Πιστεύω ότι η δομή είναι το σημαντικότερο στοιχείο του σινεμά. Όπως και στη ζωή: δεν είναι αυτό που βλέπεις, αλλά αυτό που αναδύεται από μέσα. Μια καλή δομή σημαίνει καλή ταινία – κι ας μην είναι «ευχάριστη».

• Όταν οι Έλληνες έχασαν τις Θερμοπύλες, ήταν απλώς μια μάχη. Μετά συνέχισαν. Έτσι πιστεύω κι εγώ: οι μάχες συνεχίζονται. Ο ελληνικός λαός έχει μια μοναδική αίσθηση αλληλεγγύης και μαχητικότητας που τον κρατά ζωντανό.
• Μου αρέσουν τα μικρά γεγονότα. Όταν έκανα το δικό μου φεστιβάλ, ο στόχος μου ήταν να σταματήσουμε τον εθισμό στα κόκκινα χαλιά. Άλλωστε, ο θεσμός του κόκκινου χαλιού προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα — όταν στον Αγαμέμνονα, επιστρέφοντας νικητής, έστρωσαν κόκκινο χαλί από αίμα.
• Κι όμως, εγώ εξακολουθώ να μετρώ την αγάπη για το σινεμά πάνω απ’ όλα. Θυμάμαι πως, στα πρώτα μου χρόνια, πήγαινα στο σινεμά όχι τόσο για την ταινία, όσο επειδή ήμουν ερωτευμένος με ένα κορίτσι στο Σαράγεβο· έψαχνα μια αφορμή για το πρώτο φιλί. Ίσως σήμερα αυτό να ακούγεται αφελές —στην Ελλάδα μπορείς να φιλήσεις ένα κορίτσι οπουδήποτε—, αλλά τότε η αίθουσα του κινηματογράφου ήταν ο τόπος όπου γεννιόταν ο έρωτας, η μαγεία και το όνειρο.
• Ίσως γι’ αυτό πιστεύω βαθιά πως τα φεστιβάλ εξακολουθούν να αγαπούν πραγματικά το σινεμά. Γιατί εκεί, μέσα στο σκοτάδι της αίθουσας, συνεχίζει να χτυπά η καρδιά του.
• Πριν από τρία χρόνια, με είχαν καλέσει σε ένα μεγάλο, διεθνές φεστιβάλ. Δεν πήγα. Ο λόγος; Εκεί θα παρευρισκόταν ένας ηθοποιός που θεωρούσα κακό, και δεν ήθελα να βρεθώ μαζί του. Δεν μου αρέσει να σηκώνονται όλοι όρθιοι και να χειροκροτούν κάποιον που, κατά τη γνώμη μου, δεν το αξίζει. Αυτά τα πράγματα δεν με ενδιαφέρουν· δεν θέλω να τα βλέπω. Προτιμώ να καθίσω πέντε ώρες, πίνοντας έναν καπουτσίνο στο παλιό λιμάνι των Χανίων, παρά να περπατώ πάνω σε ένα κόκκινο χαλί που το παρακολουθεί όλος ο κόσμος.
• Από την άλλη, πρέπει να παραδεχτώ ότι υπήρξε μια εποχή στη ζωή μου όπου ήμουν πολύ παρών σε τέτοια γεγονότα. Όμως εκείνη η περίοδος εξέφραζε διαφορετικές αξίες — καλύτερες ταινίες, πιο ανθρώπινο ήθος. Αυτό, φυσικά, είναι κάτι απολύτως προσωπικό και δεν σημαίνει ότι έχω απαραίτητα δίκιο. Εκτός και αν μιλάμε για εκείνον για τον οποίο μιλούσα· σε αυτή την περίπτωση, ναι, πρόκειται για κακό ηθοποιό.
• Αυτό που αγαπώ στη σύγχρονη Ελλάδα είναι η ζωντάνια και η δυναμική της. Δεν μου αρέσει όμως που η κινηματογραφική αγορά εξαρτάται υπερβολικά από τη Δυτική Ευρώπη. Εκείνο που εκτιμώ περισσότερο είναι οι άνθρωποι με τους οποίους έρχομαι σε επαφή — διαθέτουν έναν ανθρωπισμό που θαυμάζω βαθιά. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που μεταδίδουν τον πολιτισμό· όχι τα έργα τέχνης.
• Υπάρχει εδώ ένα ιδιαίτερο περιβάλλον, μια ψυχική ατμόσφαιρα μέσα στην οποία αισθάνομαι πολύ καλά. Κάθε καλοκαίρι πηγαίνω στη Σίφνο, στις Κυκλάδες. Εκεί συναντώ πλούσιους και φτωχούς — άνθρωποι διαφορετικοί, αλλά που μοιράζονται μια κοινή αντίληψη, ένα κοινό σημείο επαφής. Προσπαθώ προσωπικά να κάνω αυτή τη σύνθεση.
• Με δυσκολία θα μπορούσα να μιλήσω για το ελληνικό σινεμά, γιατί δεν έχω δει πολλές ελληνικές ταινίες. Φυσικά, υπάρχει ο Γιώργος Λάνθιμος, που ζει και εργάζεται στο εξωτερικό. Αναρωτιέμαι: γιατί δεν τον σταματήσατε; Γιατί δεν τον κρατήσατε στην Ελλάδα;

• Σήμερα βιώνουμε ήδη έναν πόλεμο δια αντιπροσώπου. Το Μεσανατολικό μαίνεται, με τις συγκρούσεις μεταξύ Εβραίων και Μουσουλμάνων· η Ρωσία παλεύει να υπερασπιστεί τη γλώσσα και τους πληθυσμούς της· και περιμένουμε πολλά από τη συνάντηση Πούτιν–Τραμπ στη Βουδαπέστη τις επόμενες ημέρες.
• Θέλω να αναφέρω την ιστορία ενός φίλου μου, που πήγαινε στο Μπούχενβαλντ, σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Έβλεπε από μια τρύπα στο βαγόνι του τρένου τους ανθρώπους έξω να ζουν, να τρώνε, να περπατούν, σαν να μη συνέβαινε τίποτα. Ο πόλεμος είναι σαν φωτιά: πριν σε αγγίξει και σου κάψει το πρόσωπο, δεν συνειδητοποιείς ότι αποτελεί υπαρξιακή απειλή.
• Ο Μάικλ Χάντινγκτον, ένας σημαντικός ιστορικός, είχε προβλέψει ποιοι πολιτισμοί θα επικρατήσουν στο μέλλον. Οι Αμερικανοί, είπε, θα επιβιώσουν αν είναι αρκετά έξυπνοι ώστε να αποσύρουν τις 880 στρατιωτικές βάσεις που διατηρούν σε όλο τον κόσμο. Θα αναδειχθούν μεγάλοι μουσουλμανικοί, βουδιστικοί και χριστιανικοί ορθόδοξοι πολιτισμοί, με τον τελευταίο να συνδέεται με την Τρίτη Ρώμη,  τη Ρωσία. Δεν πρέπει να πάρουμε αυτή την πρόβλεψη ως ευαγγέλιο· είναι υποθετική σκέψη. Για εμάς, ωστόσο, είναι σημαντικό ότι ο ορθόδοξος κόσμος θα επιβιώσει. Για τους υποστηρικτές του κινήματος woke ίσως όχι· αλλά για εμάς, ναι.
• Τι συμβουλή θα μπορούσα να δώσω στους νέους που ασχολούνται με το σινεμά; Να βρουν τη δική τους συνείδηση. Η προσωπική σου αντίληψη για τα πράγματα είναι αυτό που πρέπει να ενσωματώνεις στις ταινίες σου — αυτό θα σου δείξει τον δρόμο.

• Μην βλέπετε Netflix. Αυτή είναι η βασική ιδεολογική σύσταση στην οποία, ευτυχώς, δεν ανήκουν οι Έλληνες. Είναι μια πλατφόρμα που έχει γίνει πιο σημαντική ακόμη κι από το Χόλιγουντ. Τι ήταν το Χόλιγουντ ως τώρα; Ένας μηχανισμός παραγωγής ιδεολογίας. Τι ήταν το Game of Thrones; Μια μυθική ιστορία για το πεπρωμένο — ποιος παίρνει τη δύναμη και ποιος όχι. Πού είναι οι ταινίες της δεκαετίας του ’70 και του ’80; Ενίοτε γυρίζονται ακόμη τέτοιες ταινίες, όπως εκείνη για μια γυναίκα που ζούσε μέσα σε ένα αυτοκίνητο — νομίζω πήρε και Όσκαρ. Θα κλείσω λέγοντας: μην βλέπετε Netflix. Είναι μια πλατφόρμα που δεν προκαλεί συναισθηματική διέγερση, αλλά μεταδίδει μια συγκεκριμένη ιδεολογία. Και σίγουρα δεν έχει σχέση με αυτό που όλοι εννοούμε ως σινεμά. Πηγαίνετε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, όπου προβάλλονται παλαιότερες ταινίες που αξίζουν. Μην επιλέγετε τις ψηφιακές πλατφόρμες μόνο επειδή είναι εύκολες και βολικές· το αληθινό σινεμά δεν είναι εκεί.
• Η λεγόμενη woke ατζέντα δημιουργήθηκε από τη CIA, ως μέρος ενός παγκόσμιου σχεδίου που αποσκοπεί στην καταστροφή μικρών πολιτισμών και στη διάδοση αξιών που δεν είναι γνήσιες.  Πρόκειται για μια κατασκευασμένη ατζέντα, όχι για μια πραγματική ατζέντα δικαιωμάτων. Στόχος της είναι να προετοιμάσει ανθρώπους πιο εύκολα διαχειρίσιμους και χειραγωγήσιμους από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Ο τελικός σκοπός είναι η μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού. Από τα οκτώ δισεκατομμύρια που είμαστε σήμερα, θέλουν να γίνουμε λιγότεροι.
• Το να θέτεις σε ένα δεκάχρονο παιδί το ερώτημα αν είναι αγόρι, κορίτσι, διεμφυλικό άτομο ή ζώο, αποτελεί ψευδές δίλημμα. Εγώ, στα εβδομήντα μου, μπορώ να δεχτώ ότι κάθε άνθρωπος μπορεί κάποια στιγμή στη ζωή του να αμφισβητήσει τη σεξουαλικότητά του. Όταν ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος ήταν στην εξουσία, μιλούσε για πολιτισμική διαφορετικότητα. Σήμερα, όμως, η πολιτισμική πολυμορφία έχει μετατραπεί σε σεξουαλική πολυμορφία. Η σεξουαλικότητα έχει γίνει το παγκόσμιο παιχνίδι, χωρίς να είναι ούτε ισχυρό ούτε ιδιαίτερα σημαντικό ιδεολογικά.
• Η τεχνητή νοημοσύνη, πριν από είκοσι χρόνια, ήταν απλώς μια τεχνολογία που μας βοηθούσε να ρυθμίζουμε τη θερμοκρασία στα αυτοκίνητα. Μπορούμε άραγε να της υποβάλουμε το ερώτημα τι είναι καλό και τι κακό; Μπορούν οι μηχανές να μας διδάξουν τι είναι σωστό και τι λάθος; Μάλλον όχι. Δεν μπορούμε να συζητάμε με συσκευές που απλώς διευκολύνουν τη ζωή μας. Πρέπει να αντισταθούμε στην πιθανότητα οι μηχανές να γίνουν πιο εκλεπτυσμένες και πιο επιτηδευμένες από εμάς. Τα επόμενα δύο χιλιάδες χρόνια δεν θα αλλάξουν πολλά· θα αλλάξει μόνο ο τρόπος που πληρώνουμε. Έχω, ωστόσο, ερωτηματικά για το αν θα συνεχίσουμε να αναπαραγόμαστε ως ανθρώπινα όντα.
• Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη κηρυχθεί μέσω της παγκοσμιοποίησης. Κοίτα μια οδοντόκρεμα: στην πίσω όψη της συσκευασίας υπάρχει μια μαύρη ένδειξη (πλήρως χημική), μια μπλε (μίξη χημικών και φυσικών) και μια πράσινη (μόνο φυσικά συστατικά). Οι θάνατοι και οι δολοφονίες συμβαίνουν· είναι σε εξέλιξη. Το ίδιο και η μόλυνση του φαγητού, οι βιοχημικοί σταθμοί που παράγουν ιούς. Υποστηρίζεται ότι ο κορωνοϊός δημιουργήθηκε σε βιολογικούς σταθμούς. Όπως λέει η παροιμία: τα πρόβατα δεν πρέπει να φοβούνται τον λύκο, αλλά τον βοσκό.

• Δεν με ενδιαφέρει η άποψη των θεατών για το έργο μου που ασπάζονται τη woke ατζέντα. Η ελευθερία μου έχει μεγάλο τίμημα – δεν μετριέται από το πόσοι βλέπουν τις ταινίες μου. Αν δω μια καλή woke ταινία, θα αντιδράσω κανονικά. Το woke κίνημα προσπαθεί σήμερα να προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο στην Αμερική και να καταξιώσει το σινεμά όχι βάσει της πραγματικής του αξίας, αλλά βάσει του σεβασμού που προκαλεί. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου αυτή η ατζέντα.
• Είμαι ένας άνθρωπος, ένας πολίτης που εκφράζει τις απόψεις του. Όταν σπούδαζα στην Πράγα, μου ανακοίνωσαν ότι, επειδή δεν ασπάζομαι τις woke ιδέες, δεν μπορούσα να λάβω ένα βραβείο. Το ξέχασα γρήγορα. Στόχος μου στη ζωή είναι η αρετή. Προσπαθώ να βοηθώ το κοινωνικό σύνολο και νιώθω ότι έχω κάνει αρκετά. Οι υποστηρικτές της woke ατζέντας θα γεράσουν κάποτε. Το σενάριό μου το γράφω με έναν 24χρονο υποστηρικτή της – γιατί δεν βασίζονται όλα ιδεολογικά στη σεξουαλικότητα. Η σεξουαλικότητα έχει παρουσιαστεί λανθασμένα τον 20ό αιώνα από τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Από έρευνες στα αρχεία του φαίνεται ότι υποστήριζε ακόμη και την αιμομιξία.
• Τα δύο κράτη, Ελλάδα και Σερβία, έχουν διαχρονικά πολλές κοινές πολιτισμικές συνήθειες. Στα μεσαιωνικά χρόνια, η Θεσσαλονίκη βρισκόταν υπό την επικυριαρχία του Σέρβου τσάρου, ενώ ολόκληρη η Δυτική Ευρώπη τελούσε υπό την επιρροή των Βυζαντινών. Η Αναγέννηση δεν θα μπορούσε να έχει συμβεί χωρίς τις Νεαρές του Ιουστινιανού και τα νομοθετήματα που επέτρεψαν την έκρηξη του πνεύματος εκείνης της εποχής.
• Μία από τις βρισιές που μας απευθύνουν οι Κροάτες, όταν θέλουν να κακολογήσουν Έλληνες ή Σέρβους, είναι να μας αποκαλούν «Βυζαντινούς». Όσο βαθιά είναι η πολιτισμική διασύνδεση των δύο λαών μας, άλλο τόσο υπάρχει και μια συγγένεια με τις παγανιστικές μας ρίζες, πριν από τον ερχομό του Χριστιανισμού. Μοιραζόμαστε κοινή αντίληψη για τη δικαιοσύνη και την κάθαρση.

• Αν και περάσαμε τετρακόσια χρόνια υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία, απελευθερωθήκαμε από τη φεουδαρχία με παρόμοιο τρόπο — πρώτα οι Σέρβοι και έπειτα οι Έλληνες — και τότε δημιουργήσαμε έναν νέο κόσμο. Το ανθρώπινο, δηλαδή το γενετικό υλικό, είναι επίσης πολύ κοινό, ιδίως στις βόρειες περιοχές της Ελλάδας, όπως η Μακεδονία, κάτι που αποδεικνύεται ήδη από τα μεσαιωνικά χρόνια. Και δείχνετε πολύ καλό γούστο αγαπώντας τις ταινίες μου.
• Πρέπει να δημιουργούμε ιστορίες με παγκόσμιο χαρακτήρα, κατανοητές παντού – από την Ελλάδα μέχρι τη Μπουρκίνα Φάσο και την Αμερική. Οι πολεμικές δραστηριότητες εντάσσονται πλέον στον ιστό της ιστορίας, των τόπων και των σχέσεων των λαών. Ο Τραμπ και ο Πούτιν θα συναντηθούν στη Βουδαπέστη και ελπίζουμε να υπάρξει ένα καλό αποτέλεσμα, ώστε να μπορούμε να μιλάμε με καλύτερους όρους για την παγκόσμια εξέλιξη.